W ostatnich latach polskie sądy coraz częściej analizują prawną dopuszczalność i sposób implementacji w umowach kredytów głównie hipotecznych klauzul zmiennego oprocentowania opartych o stopę referencyjną WIBOR i marżę banku. Rosnąca liczba spraw sądowych wskazuje na dwa równoległe ryzyka dla banków: (1) wady samej konstrukcji klauzul „WIBOR + marża” — w szczególności brak przejrzystości i niedochowanie obowiązków informacyjnych — oraz (2) praktyki nakładania obowiązku zakupu produktów dodatkowych (ubezpieczeń, kont, polis), które mogą nosić znamiona zakazanej sprzedaży wiązanej.

      Umowy kredytów z oprocentowaniem zmiennym zwykle formułowane są jako suma stawki referencyjnej (najczęściej WIBOR 3M/6M) oraz stałej marży klienta. Sama konstrukcja — jako taka — jest co do zasady zgodna z prawem. Problem pojawia się, gdy sposób określania wskaźnika referencyjnego lub mechanizm jego implementacji do umowy jest niejasny, arbitralny lub powoduje ukrytą modyfikację ryzyka i wynagrodzenia banku. Kluczowe są obowiązki informacyjne kredytodawcy oraz przejrzystość klauzuli zmiany oprocentowania (mechanizmu ustalania rat w oparciu o stawkę referencyjną i marżę).

      Dyrektywa 93/13/EWG nakazuje, aby postanowienia umowne były sformułowane jednoznacznie i zrozumiale. Trybunał Sprawiedliwości UE w sprawie C-260/18 (Dziubak) podkreślił, że konsument musi mieć realną możliwość poznania konsekwencji ekonomicznych warunków umowy. Brak takiej przejrzystości prowadzi do stwierdzenia abuzywności klauzul zmiennego oprocentowania.

      Ważnym elementem współczesnych sporów jest także Rozporządzenie BMR (2016/1011), które ustanawia zasady stosowania wskaźników referencyjnych, takich jak WIBOR. Przewiduje ono m.in. obowiązek, aby wskaźniki były oparte na obiektywnych i rzetelnych danych oraz aby konsumenci mieli możliwość zrozumienia zasad ich ustalania. Problem w Polsce polega na tym, że wiele umów kredytowych zawieranych przed wdrożeniem BMR nie spełniało tych standardów, a banki nie przekazywały kredytobiorcom pełnej informacji o sposobie funkcjonowania WIBOR-u. Rozporządzenie BMR nakłada na instytucje finansowe obowiązki, którym nawet po 01.01.2018 r. nie sprostały polskie banki, ograniczając plany awaryjne w umowach do niezrozumiałego dla konsumenta minimum.

      W sprawach wiborowych nieocenioną korzyścią jest orzecznictwo unijne i krajowe wypracowane w tzw. sprawach frankowych. Kluczowym orzeczeniem pozostaje wyrok TSUE z 3 października 2019 r., C-260/18 (Dziubak), na podstawie którego nieprzejrzyste klauzule w umowach kredytów mogą być badane pod kątem ich abuzywności, a sąd krajowy ma obowiązek je wyeliminować, nawet jeśli prowadzi to do upadku całej umowy. Również w wyroku TSUE z dnia 15 czerwca 2023 r., w sprawie C-520/21 — Trybunał podkreślił, że ochrona konsumenta jest nadrzędna i obejmuje również roszczenia odszkodowawcze.

      Opinia Rzeczniczki Generalnej z dnia 11 września 2025 r. w sprawie polskich kredytów opartych na WIBOR — pozwala przyjąć, że sądy krajowe powinny weryfikować przejrzystość mechanizmu ustalania stawki referencyjnej, oraz że brak dostępu konsumenta do pełnych informacji o wskaźniku może świadczyć o ich abuzywności. Choć opinia nie jest formalnie wiążąca, tradycyjnie mocno wpłynie na kierunek orzecznictwa TSUE.

      Dla sądów polskich, ochrona praw konsumentów również okazuje się istotna.

      W wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach, sygn. I C 217/24 wprost wskazano na abuzywność postanowień dotyczących WIBOR, ze względu na brak przejrzystości i niedochowanie obowiązków informacyjnych. Sąd Najwyższy w sprawach o sygn. II CSK 768/14 oraz I CSK 46/11 wskazał, że kontrola incydentalna postanowień wzorca umownego banku w zakresie oprocentowania zmiennego kredytu jest dopuszczalna, oraz że klauzula zmiennego oprocentowania nie może mieć charakteru blankietowego.

      Ważny jest również wyrok Sądu Najwyższego, sygn. IV CSK 13/19, w którym Sąd zwrócił uwagę, że konsument nie może być zaskakiwany mechanizmem ustalania kosztu kredytu. Kluczowa dla praktyki orzeczniczej jest również uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2024 r., sygn. II CSKP 2377/22, gdyż potwierdza obowiązek sądów krajowych do eliminowania nieuczciwych postanowień i rozliczenia stron zgodnie z poszanowaniem Dyrektywy 93/13.

      Główne wady konstrukcji „WIBOR + marża” to:

      1. Brak elementarnej przejrzystości (niejednoznaczne sformułowania klauzuli zmiennego oprocentowania)
Klauzule wskazujące jedynie na „WIBOR” bez jasnego określenia mechanizmu jego ustalania, administratora, źródła publikacji, daty stosowania czy zasad zaokrąglania, naruszają wymóg przejrzystości. Konsument powinien mieć dostęp do danych, które są publiczne, ale banki w praktyce nie zapewniały jasnego dostępu ani nie tłumaczyły ich zrozumiale.

      2. Łączenie elementów istotnych umowy
Zdarzało się, że banki przedstawiały WIBOR i marżę w taki sposób, że konsument nie mógł zrozumieć, co jest wynagrodzeniem banku, a co elementem zmiennego oprocentowania. Sąd Najwyższy w sprawie o sygn. IV CSK 13/19 zwrócił uwagę, że takie postanowienia mogą być sprzeczne z dobrymi obyczajami.

     3. Niedochowanie obowiązków informacyjnych
Konsumenci rzadko otrzymywali symulacje pokazujące, jak zmienność stóp procentowych wpływa na wysokość rat. TSUE w sprawach C-260/18 i C-520/21 przypomniał, że nie chodzi tylko o przedstawienie historycznej zmienności oprocentowania kredytu, ale o to, by konsument miał zapewniony dostęp do tych danych oraz jasny i pełny obraz ryzyka ekonomicznego.

      4. Arbitralność w ustalaniu wskaźnika
Jeśli bank miał możliwość swobodnego ustalania elementów oprocentowania, klauzula może zostać uznana za nieuczciwą. UOKiK wielokrotnie kwestionował takie praktyki.

      5. Zakazana sprzedaż wiązana — jak to łączy się z wadliwością umów?
Ustawa o kredycie hipotecznym zakazuje łączenia kredytu z obowiązkiem nabycia innych produktów (np. ubezpieczeń, kont), poza nielicznymi wyjątkami. Banki często warunkowały niższą marżę od zawarcia umowy dodatkowej, z którą wiązało się obowiązkowe nabycie innych i odpłatnych produktów banku, często zbędnych kredytobiorcy jak np. debetowa karta płatnicza, karta kredytowa, odpłatny rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy, ubezpieczenie CPI. Takie praktyki, oceniane w świetle Dyrektywy 93/13, pogłębiają brak przejrzystości i mogą być traktowane jako nieuczciwe.

      Każdy kredytobiorca powinien sprawdzić swoją umowę kredytu opartą na zmiennym oprocentowaniu, tj. czy umowa jasno określa mechanizm ustalania i zmiany wskaźnika referencyjnego oraz zasady jego stosowania, a także czy bank narzucił dodatkowe produkty wpływające na wysokość marży banku. W razie wątpliwości —złożyć reklamację lub wystąpić na drogę sądową.

      Kwestia „WIBOR + marża” nie jest jednowymiarowa. Nie każdy kredyt oparty o WIBOR jest wadliwy, ale sposób formułowania klauzul, brak przejrzystej informacji i sprzedaż wiązana mogą skutkować ich abuzywnością. Orzecznictwo TSUE (C-260/18, C-520/21) oraz polskich sądów (m.in. IV CSK 13/19, II CSKP 2377/22, I C 217/24) wzmacnia pozycję konsumenta i jasno stawia wymogi: warunki muszą być transparentne, zrozumiałe i umożliwiać konsumentowi podjęcie świadomej decyzji. Banki zaś nie mogą uchylać się od obowiązku ujawnienia mechanizmów, które determinują koszt kredytu. Muszą one zapewnić pełną przejrzystość umowy i rezygnować z praktyk sprzedaży wiązanej — w przeciwnym razie ryzyko sporów i sankcji rośnie.

Autor: radca prawny mediator Aldona Paluch