16.02.2023 r.
OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO ANTHONY’EGO MICHAELA COLLINSA przedstawiona w dniu 16 lutego 2023 r.(1)
Sprawa C‑520/21 Arkadiusz Szcześniak przeciwko Bankowi M. SA, przy udziale: Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Finansowego, Prokuratora Prokuratury Rejonowej Warszawa-Śródmieście w Warszawie, Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego.
Rzecznik generalny Anthony Michael Collins: po uznaniu umowy kredytu hipotecznego za nieważną ze względu na nieuczciwe warunki, konsumenci mogą dochodzić względem banków roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych. Banki nie mają tego prawa. Do sądów krajowych należy ustalenie, w oparciu o prawo krajowe, czy konsumenci mają prawo dochodzić tego rodzaju roszczeń oraz, jeżeli tak jest, rozstrzygnięcie o ich zasadności.
W wydanej dzisiaj opinii Rzecznik Generalny Anthony Michael Collins wskazał, że Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich nie określa, jakie są skutki stwierdzenia, że umowa konsumencka staje się prawnie nieistniejąca po usunięciu z niej nieuczciwych warunków. Skutki te są określane przez Państwa Członkowskie na podstawie ich prawa krajowego w sposób zgodny z prawem Unii. (44) W odniesieniu do roszczeń konsumenta względem banku, rzecznik generalny Collins przyjął, że Dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich nie stoi na przeszkodzie przepisom prawa krajowego ani orzecznictwu krajowemu, w którym dokonuje się ich wykładni, na podstawie których konsumentowi ułatwia się dochodzenie roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych na podstawie nieważnej umowy kredytu hipotecznego, oraz zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. Jednak do sądu odsyłającego należy ustalenie, w świetle prawa krajowego, czy konsumenci mają prawo dochodzić tego rodzaju roszczeń, oraz, jeżeli tak jest, rozstrzygnięcie o ich zasadności.
W odniesieniu do możliwości dochodzenia przez bank roszczeń o podobnym charakterze przeciwko konsumentom, Rzecznik Generalny Collins zaproponował, by Trybunał orzekł, że bank nie może dochodzić względem konsumenta roszczeń wykraczających poza zwrot przekazanego kapitału kredytu i zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. W uzasadnieniu Rzecznik Generalny Michael Collins wskazał, że uznanie umowy kredytu hipotecznego za nieważną stanowi konsekwencję zamieszczenia w tej umowie nieuczciwych warunków przez bank. Przedsiębiorca nie może czerpać
korzyści gospodarczych z sytuacji powstałej na skutek własnego bezprawnego działania. Ponadto bank nie byłby zniechęcony do stosowania nieuczciwych warunków w umowach kredytu zawieranych z konsumentami, jeżeli, pomimo uznania tych umów za nieważne, mógłby pobierać od konsumentów rynkowe wynagrodzenie za korzystanie z kapitału kredytu. W takiej sytuacji mogłoby się nawet okazać, że narzucanie konsumentom nieuczciwych warunków byłoby dla banku opłacalne.
Rzecznik Generalny Michael Collins zwrócił ponadto uwagę, że konsumenci – kredytobiorcy, przed podjęciem decyzji, czy w ich interesie leży podniesienie, że w umowach kredytu zawarto nieuczciwe warunki, w zasadzie nie są w stanie określić kwoty, jakiej może się od nich domagać bank. Biorąc pod uwagę złożony i uznaniowy charakter kryteriów stosowanych przez banki przy obliczaniu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu oraz z reguły natychmiastową wymagalność żądanych kwot, konsumenci mogą być tym bardziej zniechęceni do wykonywania praw przyznanych im w Dyrektywie 93/13. Taka sytuacja pozbawiłaby Dyrektywę 93/13 jej skuteczności (effet utile) i doprowadziła do rezultatu niezgodnego z przyświecającymi jej celami.
Rzecznik Generalny Michael Collins stwierdził wreszcie, że argument dotyczący stabilności rynków finansowych w Polsce jest pozbawiony znaczenia w kontekście wykładni Dyrektywy 93/13, której celem jest przede wszystkim ochrona interesów konsumentów. Banki, jako podmioty utworzone na podstawie prawa, są zobowiązane prowadzić swoje sprawy w sposób zapewniający przestrzeganie wszystkich jego przepisów.
Według opublikowanej opinii Rzecznika Generalnego według Banku, należy mu się wynagrodzenie od kredytobiorcy za korzystanie z kapitału, gdyż obejmuje ono także wynagrodzenie za niektóre usługi pomocnicze związane z obsługą kredytu hipotecznego, takie jak przetwarzanie informacji przedstawionych we wniosku o udzielenie kredytu, badanie zdolności kredytowej kredytobiorców, przyjmowanie rat kredytu, monitorowanie salda i aktualizacja harmonogramu. Jednak w postanowieniu odsyłającym Sąd Odsyłający zauważył, że zgodnie z przeważającym w polskiej doktrynie stanowiskiem taki podział jest sztuczny i że dochodzi do spełnienia tylko jednego świadczenia, to znaczy do przekazania środków pieniężnych.
Należy zwrócić uwagę, że Rzecznik Praw Obywatelskich i Prokurator Prokuratury Rejonowej Warszawa-Śródmieście w Warszawie uważają, że ani konsument, ani bank nie są uprawnieni do dochodzenia takich roszczeń. 37
